Bu metni,
6-9 Eylül 2012'de düzenlenen 7. Karaburun Bilim Kongresi'nde sunmak üzere,
ağılıklı olarak Sevinç ile koordinasyon içinde oluşturduk. 2011 yaz aylarında
Nevşehir'de ilk aşamalarını bir çalıştay ile başlattığımız sıkıştırılmış toprak
yapı tekniği ile deneysel bina yapım sürecini ele alan yazının, mevcut olandan
farklı ve daha iyi, bizleri birbirimize ve doğaya daha çok bağlantılayan
yaşamlar yaratma yolunda, deneyimlerimizi süzerek ışık tutması umuduyla..
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SIKIŞTIRILMIŞ
TOPRAK DOĞAL YAPI TEKNİĞİ VE ÜRETİM SÜRECİ ÜZERİNE BİR DENEME
Z.
Ebru Aksoy,
Sevinç Ateş,
Ali Gökmen,
Evren Yılmaz Tekin
KAPİTALİZM
SONRASINI HAYAL ETMEK: SOSYAL DÖNÜŞÜM ARACI OLARAK YAPI ÜRETİMİ [1]
Küresel bir değişim çağındayız – eğer başka türlü bir çağ
olduysa..
Kapitalizmin sürdürülemezliğini görmezlikten
gelemeyeceğimiz bir döneme girdik. Hepimizin farklı çehre ve ölçekleriyle
gördüğümüz, algıladığımız, hissetiğimiz, hakkında yazıp çizmeye çalıştığımız, büyümekte
olan küresel kaos yeni bir düzene gebe. İçinde bulunduğumuz ekonomik, ekolojik
ve sosyal kriz hali, onu anlamaya ve aşmaya çalışırsak, yeni ilişkiler
kurmamızı sağlayacak. Ne de olsa insanın, “homo sapiens”in, dünya tarihinde
zamansal olarak çok kısa bir yeri var; aynı şekilde örneğin endüstriyel
tarımın, kapitalizmin, kopmuş sosyal ilişkilerin ve insanın tüm insan dışı doğa
üzerindeki tahakkümünün. Bu yeni düzende varlığımızı sürdüreceksek farklı
şekillerde düşünmemiz, bu düşüncelerimizi pratiğe geçirmemiz, denememiz ve
sürekli denememiz, denerken farkındalığımızı koruyup sürece kapılmadan
durduğumuz noktayı gözlemleyebilmemiz ve her denemeden sonra süreci etraflıca
değerlendirmemiz gerekiyor. Yeni modelleri, yeni çözümleri, aynı, stres altında
kalan ekosistemlerin çözüm yaratması
gibi, çoğunlukla mevcutlar arasında farklı ilişkiler kurarak yapabiliriz. En
azından, bu da yöntemlerden biri olabilir.
Bu bildiride, tarihi asırlara dayanan bir yapı tekniğini,
sıkıştırılmış toprak geleneğini, günümüzde nasıl uygulayabileceğimiz sorusundan
hareketle 2011’de başladığımız bir yapı üretim sürecinin deneyimleri ve bu
deneyimin bize düşündürdüklerini, genel bir çerçeve içerisinde aktarmaya
çalışacağız. Sunuşta, tekniği ve süreci anlatmanın ötesine geçerek, denemenin
kendisini, süreci gözden geçirecek, genel bir model üzerinden değerlendirmeye
çalışırken, yeri geldiğinde somut deneyimlerimizi aktaracağız.
NASIL BİR YAŞAM MODELİ?
Kapitalizm,
sürekli yeni çevrimlerle kendini yeniden yaratan, şartlara uyum sağlayan bir
canlı organizma gibi. Her krizden bir şekilde, dönüşerek ve hatta öz-bağlamı
içerisinde zenginleşerek çıktığı için, adeta tek çözüm olduğu gibi bir algı
oluştu. Küresel ölçekte kapitalizm dışı somut çözüm önermenin imkânsızlığı görüşü
güç kazandı / kanıksandı. Bu kanıksamanın kapitalizmi en çok besleyen damar
olduğunu unutmadan, şu içsel çelişki ve detayları farketmek gerekiyor: Mevcut
durumda, küresel ölçekte işleyen / işletilen, en azından böyle sunulan bir
düzene bir anda yepyeni ve soyut bir alternatif model önerilemez. Uygulanmakta
olan bir modelle, uygulamada olmayan model/modelleri karşılaştıramayız. Mevcut
politik-ekonomik bağlamın ve ölçeğin içinde kalarak, yeni bir paradigma[2]
tahayyül edilemez, paylaşılamaz. Bu nedenle hayâl edilen yeni düzen için somut
denemeler çok önem kazanıyor. Düşünsel altyapıya özen gösteren küçük ölçekli ve
yerel deneyler ne yapılabileceğine dair eşsiz katkılarda bulunuyorlar. Bu
deneylerde, mevcut sosyo-ekonomik bağlamın doğal olarak içindeyken onu
zorlamak, dışına – ötesine geçmek yeniden aynı üretim ilişkilerini üretmeden
çözümler yaratmaya özen göstermek gerekiyor.
Bu
süreçte, iki tarafı birden görebilen, hem kaosu hem çıkış ışığını algılayabilen
ve en önemlisi harekete geçebilen, güncellenmiş sınıfsal terminolojiyle
söylersek, çağımızın proleteryası[3];
eğitimli, kentli, hizmet sektörü işçilerine düşen çok iş var. Yeni dünya modeli
üzerine denemeler yaparken, yeni üretim – tüketim modellerini, sosyal ve
ekonomik ilişkileri düşünerek hareket etmek ve olumlu sonuçlanan projeler
yaratabilmek için özellikle gözönünde bulundurulması gereken pek çok konu var.
Bu
konuları, GEN (Küresel Ekoköy Ağı)[4],
Gaia Education[5]
dokumentasyonu, permakültür ilkeleri - bilgi birikimi ışığında ele almaya,
projemizde düşünmeye çalışacağız. Sözü edilen kaynaklardaki yaklaşım, yeni,
kalıcı, kapitalizm sonrası yaşam olarak gördüğümüz “ekoköy”lerde ve
tasarımında, üç ilkeyi temel kabul eder ve bilgiyi bu üç temel taşın üzerine yapılandırır.
Ekoköy kavramını ve konuyu, başka bir bağlamda açmak ve tartışmak umuduyla
şimdilik şu görüşümüzü paylaşalım: Ekoköyler, gösterdikleri kalıcı, dayanışmacı,
güçlü ilişkilere ve adil bölüşüme dayalı yaşam modelleriyle bireyin, bireysel
ve toplumsal bağları ile mutluluğu ve kendini gerçekleştirmesini sağladığı
gibi, bunu, doğayla uyum ve denge içinde yapabilmesini odağa koymaktadır. (Her
kesim ve amaç için kullanıldığından, giderek anlam netliğini yitiren, bu
nedenle de daha çok tanımlama ve sahip çıkılmasına ihtiyaç olan)
“Sürdürülebilir yaşam”dan sözedebilmek için bu temel yaklaşımın olması gerekir.
Bugün mutlu bir “hayâl” gibi görülen / sunulân, hayal olarak sunularak
gerçeklikle bağları yıpratılmaya çalışılan adil, rekabete değil dayanışmaya
dayalı yaşam biçimleri ekoköylerde sürmekte ve zenginleşmekte (Türkiye’deki
durumu ayrı bir ortamda değerlendirme ümidiyle, bu genellemenin dışında bırakarak).
Bu nedenle ekoköylerin bu yöndeki birikimlerinden alınabilecek dersleri kendi
yaşamlarımızda çeşitli ölçeklerde deneyimlemek, sadece kırsal yerleşimlerde
değil, kentsel ölçekte de düşünmek, uygulamak görüşümüzce çağa yapabileceğimiz
en önemli katkıdır.
KALICI BİR DÜNYA İÇİN İLKELER
Bu
üç boyut, kalıcı bir dünya için yapabileceğimiz her türlü inceleme ve
tartışmayı yerleştirebileceğimiz, birbirini tamamlayan ve ancak birlikte bir
bütün oluşturan temel taşları gibidir. Yaşam modellerinin sağlıklı tasarımını /
kurgusunu düşünürken, bunların tamamının öngörülmesi ve denge içerisinde
çalışması önemlidir. Bu üçlüye, anti-kapitalist, eşitlikçi, yatay örgütlenme
biçimleri, üretim ilişkileri bakımından baktığımızda, bu anlamda da sağlıklı
ilişkiler kurmaya özen gösterdiğimizde, sanırız, kapitalizm sonrasını hayâl
edebilmek için yeterli somut malzemeye /
bağlama sahip olabiliriz. (Üç ilkeye ve üç ilkenin yaratacağı sonuç bütüne bir
organizma – ekosistem olarak bakmak, aralarındaki döngüsel ilişkileri görmek ve
kurgulamak ise bir başka ve yine çarpıcı fikirler / bağlantılar yaratan bir
yöntem).
SOSYAL BOYUT
Sosyal
boyut, topluluk oluşturma, örgütlenme, grup dinamikleri gibi konular aslında
toprağa bağlı yaşayan geleneksel toplumlarda kendi iç dinamikleri olan ve çok
güzel işleyen örnekler içerir. Ancak kentsel orta sınıfın, eğitim almış, dil
bilen bilgisayar kullanan, kitap okuyan, kentli proleteryanın kendi arasında ve
özellikle kırsal kesimle ilişkilerini biraz tartışmakta yarar var. Bir kuşak öncesine
dek aile, mahalle ya da köy bağlarını yaşamış ancak sonrasında büyüdüğü topraklardan
ve/ya toplumsal ilişkilerden koparak aldığı eğitim, çalıştığı iş, oturduğu
mahalle bağlamında yeni ilişkiler kuran ve kendisini bu yolla yeniden
tanımlayan bir kesimden sözediyoruz. Özellikle Türkiye’de, 1960’lardan itibaren
yaygınlaşan iç ve dış göç, kentsel dönüşüm gibi süreçleri düşünürsek, toplumun
çoğunluğunun bu kategoriye girdiğini söylemek (nesnel araştırma yapılmamış olsa
da) sanırız yanlış olmaz. Bu gruba, bu bildiri boyunca kolaylık amacıyla “kentli
orta sınıf” diyeceğiz.
Ekolojik
krizin farkında olmak ve bu konuda araştırma ve deneme yapmak kriteri ile
baktığımızda, bu kritere sahip kesimlerin çoğunlukla kentli orta sınıf
içerisinden çıktığını söylemek de sanırız yanlış olmaz. Elbette, derelerinin,
köylerinin, ormanlarının elden gittiğinin farkında olan ve bu konuda hem
direniş hem de yaşamlarına sahip çıkma adına harekete geçmiş, bilinçli ve
harekete geçmiş önemli bir kırsal kesim nüfusu var. Ancak, bu bilinçli kırsal
kesimin, kırsal nüfus içinde azınlıkta olduğunu, yer yer kırsala göçmüş kentli
orta sınıfı barındırdığını ve hareketinin amacının kendi yaşadığı somut alanı
kurtarmak olduğunu düşünüyoruz ve buna çok büyük değer veriyoruz.
Kentli
orta sınıfın bilinçli kesimi ise – belki bu bizleriz- sadece kendi yaşam
alanını dönüştürmenin ötesinde, toplumsal bir hareketlilik ve uyanış
başlatmanın da arayışı içindedir – ya da olsa iyi olur. Sadece kendi bölgesinde
değil, başka bölgelerde de, o bölgenin dışarısından bir katılımcı olarak
birşeyler yapmaya çalışmaktadır. Buna, kentli orta sınıfın kendini ait
hissettiği kent alanı olmadığı ve bu nedenle arayışta olduğu gibi çeşitli
boyutlar eklenebilir[6].
Bu
durumda, farklı sosyal gruplardan ve ilişkilerden söz etmek mümkün:
a.
Kentli orta sınıfın oluşturduğu grup; bizim
projemiz için Sıkıştırılmış Toprak Çalışma Grubu (STÇG) iç ilişkileri; oluşumu,
süreçler. Buna “çekirdek grup” da
diyebiliriz.
b.
Grubun
projesi çevresindeki toplum / destek grubu. Bizim projemizde, bu
katılımcılardan oluştu. Biz, yaptığımız uygulama gereği, bu bağlantının
aşamalarına ve önemli unsurlarına burada değinmeyeceğiz. Ancak bu konunun,
özellikle yerleşmiş sınıfsal ve statü ilişkilerini yeniden üretmemesi açısından
çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Kentli orta sınıfın anti-kapitalist ve kalıcı[7]
yaşam arayışlarında, kendini kırsal ya da kentsel az eğitimli topluluklarla
nasıl ilişkilendirdiği bu bağlantının olduğu projelerde kalıcı olumlu sonuç
elde edilmesini doğrudan etkiler. (Pek çok iyi niyetle başlayan projenin de, bu
ilişkilendirmeye özen göstermediği için yeterli ölçüde toplumsallaşamadığını
söyleyebiliriz).
Biz,
Sıkıştırılmış Toprak Çalışma Grubu olarak yürüttüğümüz projedeki sosyal boyutu
incelediğimizde de şu notları, bir sonraki çalışma için önemli görüyor ve
paylaşmak istiyoruz:
1.
Yapı üretimi kendi içinde bir sosyal
dönüşüm, grup oluşturma aracı olacak güçtedir. Mimarlık ve yapı üretim
biçimleri amaç değil araç olarak değerlendirilirse ve çalışmalar buna
odaklanırsa iş üretme biçimleri de buna göre şekillenmelidir.
2.
İşin,
somut ürünün elde edilmesi kadar ve ondan önce grubun oluşması önem kazanır. Grubun
kendisi bir proje haline gelir, gelmelidir. Grup/topluluk oluşturma ile ilgili
zengin bilgi birikiminin tamamına girmesek de, bazı basit ilkeleri gündeme
taşımak istiyoruz:
a. Grup
oluşumu ve gelişiminde aşamalar[8]
.
b. Grup
dinamikleri açısından rollere yönelik farkındalık, rollerin kişilerle
özdeşleşmemesi için bilinçli olarak değiştirilmesi ve grup üyeleri arasında
farklı bireyler tarafından üstlenilmesi önemlidir.
c. Liderlik
biçimlerinin de ayırdında olmak ve bireyler arasında değiştirmek grup
olgunlaşmasına çok büyük destek sağlıyor. Grubun ve projenin dışındaki
bağlamdan ister istemez gruba taşınan statülerin de farkında olmak, bunları
grup içinde açmak ve etkilerini azaltmak / ortadan kaldırmak grubun kalıcılığı
için önemli.
d. Kimlik,
kabul görme, beklenti ve ihtiyaçlar, bireyle ve grup amaçları, güç ve etkileme,
yakınlık sorunu.
e. Grup
içi iletişimde sistemli yöntemler geliştirmek ve bunları projenin bir parçası
olarak kullanmak.
3.
Tanımlı
bir amaç – Amaç üzerinde grubun bilinçli ve yeterli tartışması.
Tüm sürecin buna göre planlanması.
4.
Tüm
sürecin hayâli – planlaması: Sürecin bütünü grup olarak
uygun zamanlamalarla düşünülüp hayâl edilip sonrasında kurgulanmadan işe
başlamak gruba enerji katsa da projenin yarım kalması risklerini içerir.
5.
Zaman
baskısını kaldırmak: Proje amacı üzerinde zaman baskısı
olduğunda grup ve projenin oluşumunda, perspektif kaybedilerek aynı kapitalist
üretim biçimlerindeki zaman ve iş rekabeti ortamı yaratılabilir. Buna dikkat
etmek çok önemli.
6.
Düzenli
ve farklı yöntemlerle iletişim olanakları yaratılması: Düzenli
aralıklarla yapılan somut işin ötesinde grubun birbiriyle bağlarını
tazeleyeceği, oluşabilecek düğümleri çözebileceği güvenli, zaman baskının
olmadığı ortamlar yaratmak.
Bizim
projemizde, grubun oluşum süreci tam yaşanmadan, grup hem kendi içinde hem de
yapılacak işin planlaması bakımından tam olgunlaşamadan, zamanlamalar nedeniyle
sonuç iş önem kazandı. Kendi dışımızdaki faktörleri tüm boyutlarıyla
planlayalamadık. Ayrıca kısa ve uzun dönemli hedefleri tanımlayacak,
tanımladıktan sonra gruba tekrar dönüp uygunluğunu zaman baskısı olmadan
tartacak sürecimiz de olmadı.
En
önemlisi de, çekirdek grubun ve çalıştay katılımcılarının yarattığı destek
grubunun dışında, proje yerinde her zaman olabilecek, projeyi hayatlarının bir
parçası olarak kullanabilecek bir kalıcı bir toplumsal oluşumumuz yoktu.Proje
sadece, teknik bir deneme düzeyinde ele alındı.Bu da projenin
sürdürülebilirliği ve toplumsal katkısı / değeri bakımından kısıtlamalar
getirdi.
Devamlı
bir toplumsal desteğin üniversite öğrencileriyle ya da bölge köylüleriyle en
başında yaratılamamış olması, projenin hem sosyal hem de ekonomik açıdan
sürdürülebilirliğini zorladı.
Bunlara
rağmen, çok kısa sürede ve benzer projelere göre epey kapsamlı olduğu anlaşılan
projede çok güzel deneyimler yaşandı.
Resim
1.Toprak
eleme Resim 2. Karışım hazırlama ve taşıma
Resim
3.Karışımı
taşıma ve dökme Resim 4. Sıkıştırma işlemi
Resim 5.Hesaplamalar Resim 6.Kutlama
Oluşan
etkileyici grup enerjisine, geçmişteki deneyim tartışılarak buradan sağlıklı
bilgi ve öneri beslemeleri yapılabildiğinde, süreç çok daha ilerilere taşınabilir
ve görülen eksiklikler çözülerek, sonunda hem çekirdek grubun bireylerinin hem
de sonuç üründen etkilenecek toplum kesimlerinin parçası olmaktan memnun
olacağı bir noktaya gelinebilir.
Toplumsal
boyuta diğer uçtan bir örnek de Viranşehir’deki benzer yapı tekniği ile
başlanan oluşum. Toplumsal aidiyet duygusu ve katılım enerjisinin çok yüksek
olduğu bu proje, anladığımız kadarıyla teknik yönün yabancı kalması ve
içselleştirilmemesi nedeniyle sürdürülememiş, olumsuz bir anı olarak başlangıç
grubunda çatışmalara yol açmıştır.
EKONOMİK BOYUT:ST
projemiz öncelikli olarak Nevşehir Üniversitesi’nin sağladığı kaynaklarla
Nevşehir’de başladı. Üniversite, uygulama alanı, uygulama için belirli –
sınırlı bir bütçe ve çalıştay katılımcılarının düşük ücretlerle turizm okulunda
konaklamasını sağladı. Bu hızlı ve çok olumlu gelişme, ekonomik boyutu tam
olarak olgunlaştırmadan işe başlamamıza neden olduysa da, sonunda engellerin
çözülmesi adına önemli katkıları oldu.
Öte
yandan, kalıcı ve kapitalizm sonrası (ve belki öncesi de) yaşam biçimlerinde,
ekonomi anlaşıyı değer değişimine dayalıdır. Bütün bir yaşamın bu değerlerin
akışına göre yürütülmesi anlaşılır. Ekosistemleri gözümüzde canlandırarak buna İHTİYAÇ FAZLASI ile İHTİYACın dengelenmesi gözüyle
bakabiliriz.Birinin artanı / çıktısı, diğerinin malzemesi / girdisi olur. Tam
bir ekolojik döngü tasarımında, projelerinin tüm ihtiyaçlarının başka
süreçlerden elde edilebilmesi ve çıktılarının da yine başka süreçlere katkı
verebilmesi gerekir.
GİRDİLER:
Toprak, taş, kalıp, emek, bilgi ve bir miktar satınalma gücü >>>>gibi
ÇIKTILAR:
70 m2 atölye yapısı, örnek ekolojik yapı, öğrenciler için çalışma ve toplanma
alanı, kütüphane, sera, satınalma gücünü sağlayan destekçiler için görünür
olmak ve prestij, emek koyanlar için deneyim ve paylaşım >> gibi..
Bu
açıdan önemli gördüğümüz noktalar şunlar oldu:
1.
Planlama: Projenin
bütününe dair planlamasında bu döngüye yer vermek. Gerekirse revize etmek. Bir
ekolojik döngü gibi düşünerek, “girdi”leri nereden bulacağımızı ve “çıktıları”mızın
ne yarar sağlayacağını yeterli sürede inceleyip tartışarak eğer bütçe denk
gelmiyorsa, gerekli düzeltmeleri zamanında yapmak.
2.
Amaç
ve niyette netlik ve uyum: Ekonomik boyutta bakarak görülecek olan
sorunları tartışıp gerekirse ana yaklaşım ve niyet de dahil olmak üzere uygun
iç sorgulamaya gitmek, her tasarım işinde olduğu gibi burada da sonucu
zenginleştirir. Grup, yola çıkarken kabul edilen amacın belirli ana ilkeler
içinde kalınarak değişmesi ya da detaylandırılmasına açık olmalı. Bu sürece,
yani ekonomik boyuttan gelecek değerlendirmelerin geri beslemesine uygun zaman
ayırılmalı.
3.
Gerçekçilik:
Zaman, malzeme ve emek akışı planlamasında gerçekçilik, gereken her türlü
kontrolleri yapmak.
4.
Paylaşım
/ Tanıtım: Tüm boyutlarıyla planlanmış ve işlediği model olarak
görülmüş projenin olabiliğince çok paylaşılması. (Burada aslında toplumsal bir
proje olsa idi, katılımcı tasarımdan sözetmeliydik. Biz toplumsal destek grubu
olmadan yaptığımızdan bu bildiride bu konuya değinmedik. Ancak katılımcı
tasarımın, sürecin bütününde, çekirdek grup için de gerçekleştirilebilmesi
önemli. Zaman alan ve yoğunlaşma, emek isteyen bu süreç, grup projeleri için
olmazsa olmaz ölçüsünde değerlidir).
EKOLOJİK BOYUT:
Yapı sektörünün
yarattığı çevresel kriz fırsata dönüştürülebilir, daha sürdürülebilir
konutların yapımı için bu tür denemeler örnek yaratabilir. Toprak yapıların en
büyük ekolojik avantajları, somut olarak düşük enerji kullanımı/girdisi, düşük
karbondioksit emisyonu, çok düşük kirlilik etkileri, yerel malzeme kullanım
oranının yüksekliği, ana yapım maddesinin (toprak) yeniden kullanımı gibi
sıralanabilir.
St
yapının ömrünü belirlemek için yapılan çalışmada ST yapı tekniği ile yapılan
duvarlar 20 yıl boyunca doğal hava koşullarına maruz bırakılmış ve çöküş
gözlenmemiş, %0,5 oranında erozyon gözlenmiştir. Bu varsayımla binanın 60
yıldan daha uzun bir ömrü olabileceği varsayılmaktadır. (Buia et al., 2009)
--------------------
ccc ----------------------
Sosyal,
ekonomik ve ekolojik ilkeleri doğru çalıştıran, birbiriyle sağlıklı şekilde
ilişkilendiren projelere çok ihtiyacımız var. Türkiye’de pek çok gönüllü kentli
orta sınıf insan somut ve toplum yararına projelerde gerçekleştirmek, katkı
verebilmek istiyorlar. Heyecanla, hızla projelere başlanıyor. Sıkıştırılmış
Toprak projesinde biz de böyle başladık.Şimdi projenin bütünü üzerinde, 2011
deneyimini süzerek ve bunları katkıya dönüştürerek süreci yeniden, bu defa
başka bir bilinç düzeyinden planlamak aşamasındayız. Bazı projeler ise yarım kalıyor.
Viranşehir’deki projenin teknik yönlerden (uzmanların “dışarıdan” gelmesi ve
kalıcı olmaması gibi nedenlerle) zorluğa girdiği, bu zorluğun da sosyal boyut
üzerine baskılar yarattığı anlaşılıyor. Kentlerde yada permakültür gruplarında
yarım kalan, hayâllerdeki düzeye erişemeyen projeler oluyor. Bu sonuçlanmayan
projeler, tüm katılımcılara ve izleyenlere aslında çok büyük olumsuz duygular,
algılar yüklüyor. Başta söz ettiğimiz, başka alternatif olmadığı, kapitalizm (ya
da birilerinin bir şeyleri “bizler için” hazır hale getirmesi) dışında çözüm
olmadığı duygusunun pekişmesine yol açabiliyor.
İşte
bu çözümsüzlük duygusuna izin vermemeliyiz.
Ancak
başarıya ulaşamadığımız, çatışmalar, engeller, düğümlerle karşılaştığımız
yollarda da diretmemeli, farklı yollar denemeliyiz. Her projenin karşılaştığı
engeller ve olası çözümler farklı. Bunları farkedip sürecin dışına çıkarak inceleyebilmeliyiz. Çözümler, sorunları
farketmekle başlıyor. (her ne kadar klişe de olsa, böyle..) Çözmeye yönelik
akıl ve sağlıklı bilgi çerçevesinde adım atmakla yürüyebiliyor.
Çözüm
arayışı içerisindeki kentli – eğitimli orta sınıfın şu anda üzerine düşen en
önemli iş, bu yeni üretim süreçlerini denemek ve bunlarda başarılı olmaktır. Başta yapı veya gıda üretimi gibi,
tarihi insan tarihi kadar eski konular, güzel başlangıç noktaları ve sosyal
dönüşüm için etkili araçlar veriyor bizlere. Konunun kendisi kadar belki de
ondan çok, yapılış biçimini gözetebilmek çok önemli. Yeni üretim süreçlerini,
yaşamakta olduğumuz tüketim toplumu paradigmasında, bu ilişkilerle yaratamayacağımız
için, attığımız her adımda yeni bir dünya dengesinin oluşumuna yol
açabileceğimizi bilmek – düşünmek şu aşamada çok değerli.
Kurmak
istediğimiz, analarımızdan, doğadan bildiğimiz, sonra unuttuğumuz ve şimdi
tekrar peşine düştüğümüz, somut olarak kolayca deneyimleyemesek de
algılayabildiğimiz; dayanışmacı, güvene
dayalı, doğadaki döngü ve dönüşüm ilkelerine uygun üretim ve paylaşım
süreçlerini, çeşitli projelerde emekleyerek bizler yaratacağız. Tüketim
toplumundan döngü toplumuna geçişi hemen çevremizdeki projelerle bizler
deneyeceğiz. David Harvey’in 2010 Dünya Sosyal forumu açılış konuşmasından bir
alıntı yapalım:
“Devrimci
dönüşümler, asgari olarak, fikirlerimizi değiştirmeden, değerli bildiğimiz
inançlardan ve önyargılardan kurtulmadan, gündelik konforlarımız ve
haklarımızdan ferâgat etmeden, yeni bir gündelik hayat kurgusuna tâbi olmadan,
toplumsal ve siyasal rollerimizi değiştirmeden, haklarımızı, görevlerimizi ve
sorumluluklarımızı yeniden tanımlamadan ve davranışlarımızı kolektif ihtiyaçlar
ve ortak iradeye uyum sağlayacak şekilde değiştirmeden mümkün değildir. Bizi
saran dünya – coğrafyamız – radikal olarak yeniden şekillendirilmeli: toplumsal
ilişkilerimiz de, doğayla ilişkilerimiz de ve ortak-devrimci süreçteki bütün
diğer safhalar da..”[9]
Ve
ekoköy deneyimlerini yakından izleyen, küresel sorunlar, sürdürülebilirlik ve
alternatif sosyal biçimler üzerine pek çok kitabı bulunan eğitimci Ted
Trainer’dan bir alıntıyla sonlandıralım:
“[Böylece],
gezegenin geleceği ile ilgili kaygıları olan insanların yapacakları en önemli
iş, yaşadıkları yerlerdeki sıradan insanların tüketim toplumundan, alternatif
yolların istekli ve mutlu bir kabulüne geçişlerine yardımcı olmaktır. Görünen o
ki, durumdan kaygılı insanlar için bunu yapmanın tek yolu, yaşadığımız yerde
başlatabileceğimiz ne yöntemler varsa bunları somut olarak yapmaya başlamaktır.
Böylece, Ekoköy hareketinin 30 yılı aşkın süredir sağladığı olağanüstü değerli
katkılar görünür olabilir”[10].
Bu
sunuşun, yeni yaşam modelleri arayışındaki yöntem
tartışmalarına bir pencere daha açması ve böylece belki de ufuklarımızı
biraz daha genişleterek yeni bağlantılar, yeni bağlantılara dayalı yeni
hayâller ve dünyalar kurmamıza ortam hazırlaması umuduyla..
KAYNAKÇA –
Batuman,
B. “Sosyal Mimarlık için Tezler”, dosya dergisi,
Sayı 21, Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Ankara, Ekim 2010, s. 50-51.
Buia Q.B., J.C.
Morela, B.V. Venkatarama Reddyc, W. Ghayada. Durability of rammed earth walls
exposed for 20 years to natural weathering. Building and EnvironmentVolume 44,
Issue 5, May 2009, Pages 912–919.
Harvey,
D. “Anti-Kapitalist Değişim için Örgütlenmek: Dünya Sosyal Forumu 2010’da
yaptığı konuşma Porto Alegre”, dosya dergisi,
Sayı 21, Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Ankara, Ekim 2010, s. 51-63.
Joubert,
K.A, Alfred, R, ed., “Beyond You and Me
– Inspirations and Wisdom for Building Community” The Social Key of the EDE,
Gaia Education, Permanent Publications, İngiltere, 2007
International
Living Building Institute, “Living Building Challenge 2.1, A Visionary Path to
a Restorative Future”, International Living Building Institute, 2012.
Mare,
E. C., Lindegger, M., “Designing
Ecological Habitats - Creating A Sense of Place”, The Ecological Key of the
EDE, Gaia Education, Permanent Publications, İngiltere, 2011.
SONNOTLAR
[1]Architecture As A Tool For Social Change”,
2010 tarihli Mimarlığın Sosyal Forumu’nda ana konuşmacılardan biri olan Rod
Hackney’nin oturum başlığıdır. Hackney, “Community Architecture” toplumsal
mimarlık teriminin öncülerinden ve ilk uygulayıcılarındandır.
[2]
“Paradigma değişimi” deyimi (de)
giderek daha yoğun kullanılan bir kavram. Bunu ilk ortaya atan, insan bilimleri
öğrencilerine bilim dersi vermesi istenen fizikçi Thomas Kuhn tarafından
kullanılmış. Bu amaçla, özellikle Aristo’nun bilimsel çalışmasını incelerken
farkettikleri – bazı gözlemlerinin bile yanlış olması, hiç mekanik bilgisinin
olmaması vb – Kuhn’un bilim dünyasına bakışında önemli bir fark yaratmış. 1961
tarihli kendisinin eskiz olarak gördüğü 172 sayfalık “Structure…” kitabı,
bilimsel gelişmeyi anlamak için öncelikle bilim insanlarının bulunduğu
entelektüel çerçeveyi anlamak gerektiğine
yönelik vurgusu ve kısa oluşuyla birden çok büyük ilgi çekmiş ve bilim tarihine
bakışta adeta çığır açmış. Kitabın satış sayıları, Harry Potter satışlarıyla
karşılaştırılabilir (1,4 milyon). “Normal” bilimin neyi keşfetmek istiyorsa onu
keşfettiğini vurgulayan kitap bunun bulmaca çözmek gibi olduğunu vurguluyor. Mevcut
teorileri kanıtlamaya yönelik çalışmalar. Buluşların, normal bilimin “ihmal
edilebilir hata” olarak gördüğü (rahatsız edici) bulgulara daha dikkatle
bakıldığında bulunduğunu, gerçek bilim insanların teorilerini kanıtlamaya
değil, zorlamaya/çürütmeye / aşmaya çalışanlar olduğunu anlatmış. Detaylar
için: The Guardian gazetesi web alanında yayınlanan, John Naughton’a ait, aslı
The Observer’da 19.08.2012’de yayınlanmış makaleye bakılabilir: “Thomas Kuhn:
the man who changed the way the world looked at science”
[3]David
Harvey’nin Marx okumalarından
aktararak.
[6]Kentli orta sınıfın içinde yaşadığı kenti
gözardı edip başka yerlerde çözüm araması, bizce üzerinde durulması ve
incelenmesi gereken bir konu.
[7]Burada sürdürülebilir yaşam yerine kasten
kalıcı yaşam kavramını kullandık. Özellikle permakültür gruplarında çokça
kullanılan sürdürülebilir yaşam kavramı, kapitalist düzenin yeni ürettiği üretim
biçimi ve mekanizmalarca da çok fazla kullanılıyor. Permakültür gruplarının ve
dolayısıyla terminolojisinin toplumsallaşma sürecinin devam ediyor olması ve
sınırda duruşları nedeniyle ana akım yaklaşımlar tarafından hafifsenme
potansiyelinin yaratılması da bir başka kaygı. Burada “sürdürülebilir” yerine
“kalıcı” kavramını zaman zaman kullanarak, kavramlar arasında zihnin geçiş
yapmasını, bu sayede, her bireyde farklı çağrışımlar yapabilecek kalıplarla
düşünmek yerine sorgulama ve düşünme süreçlerinin canlı kalmasını sağlamak
istedik. “Kavram sınırlarının genişlemesinden kaynaklanan çağrışım zenginliği” (Levent
Mete, “Su Geminin İçinde mi Altında mı?,Psikeart
Mart-Nisan 2010, Yaratıcılık sayısı, s. 52-57, İstanbul) yeni süreçler
arayışında yardımcımız olur umuduyla..
[8]Detay sunuş anında zamanlamaya göre
verilebilir.
[9]Harvey, D. “Anti-Kapitalist Değişim için
Örgütlenmek: Dünya Sosyal Forumu 2010’da yaptığı konuşma Porto Alegre”, dosya dergisi, Sayı 21, Mimarlar Odası
Ankara Şubesi, Ankara, Ekim 2010, s. 51-63.
[10]
Trainer, Ted; “The Global Significance of the Ecovillage Movement”, Designing Ecological Habitats - Creating A Sense
of Place”, The Ecological Key of the EDE, Gaia Education, Permanent
Publications, İngiltere, 2011, s.8-13.
