ORMAN BİR KAÇ AĞAÇ DEĞİLDİR

Orman bir bütün sistemdir. Adeta bir üst organizmadır. Ağaçlar, ağaçların gördüğümüz kısımları ormanın sadece üst örtüsüdür. 

Ağaç yer yüzü ile gökyüzü arasında eşsiz bir köprüdür. Ağaç gövdesinde sürekli madde dönüşümleri ve akımları olur. Havadan aldığını dönüştürerek toprağa, topraktan aldığını dönüştürerek gövdesine ve havaya verir. Tüm süreç boyunca bütün elementler değişik şekillerde atom ve organ ölçeğinde yeniden düzenlenerek yaprak, filiz, çiçek, gövde, meyve ya da oksijen olurlar. Ağaçlar simyacı gibidir.

Ağaçların kökleri toprağın derinliklerine 2-2,5 mt kadar indiği gibi kendi aralarında benzersiz bağlar kurarlar. Birbirleriyle iletişim halindedirler. Hangi bireyin ne derdi var, stres altında mı bilirler. Analize dayalı bilimin kimyasal salgılar üzerinden gözlemlemeye başladığı bu süreçte, bir maddeye ihtiyacı olan bir ağaç bireyine ihtiyacı kökler yoluyla sağlanır.

Orman çok türlüdür. Tek türün hakimiyeti yoktur. Tek tür tek başına yeterli olamaz. Eğer farklı türlerden oluan bir dayanışma sistemi oluşmuşsa orman varlığını sürdürebilir. Aynı insan ürünün dahil olduğu toplumlar gibi.

Ağaçlar da çok türlü olduğu zaman olgun ve yetişkin bir orman görürüz. Sadece çam ormanı, sadece meşe ormanı değil, karışık türlerden oluşan orman ekosistemleri çok daha olgun ve dayanıklıdır.

Bazı ağaçlar öncüdür. Kendi başlarına kalıp bir yere gidip yeni bir yerleşim kurabilirler. Titrek kavak (Poplusu tremula) ve akasya türleri gibi. Hem tohumlarının taşınması ve filizlenmesi buna uygundur, hem de gidip yerleştikleri bölgeyi diğer türler için uygun hale getirirler. Topraktaki azotu bağlarlar, toprağı tutarlar, nemi tutarlar, rüzgârı keserler, toprak için organik madde üretirler. Arkalarından gelecek daha farklı beklentileri olan türlere ortam hazırlarlar..

Doğal ve olgun bir orman insan eliyle yapılamaz. İnsan eliyle başlatılan ormanların yetişkin bir orman karmaşıklığına erişmesi çok uzun zaman alır. 

Ormanlarda ağaçlardan başka pek çok tür yaşar. Aynı tüm sağlıklı toplumlarda olduğu gibi. Bu farklı türler birlikte yaşarken kendi yaşamlarını da en güzel şekilde sürdürürler. Tek başlarına bulamayacakları gıdaya, havaya, suya birlikteyken erişebilirler. Birinin dışkısı öbürünü gıdası, birinin çok rahat eriştiği ve pek kullanmadığı şeyler diğeri için hayati önemde tamamlayıcılar olur.

Mantarlar, dünyadaki canlı yaşamının varolmasını ve ekolojik döngülerin devamlılığını sağlayan müthiş ve kocaman bir âlemi oluştururlar. Hayvanlar âlemi, bitkiler âlemi gibi mantarlar da bilimsel sınıflandırmada üst bir gruptur. Doğadaki dönüşümün çok önemli bir bölümü onlar yapar. Mantarların toprak üstünde görünür olan parçaları onların sadece meyvesidir. Toprak altında, misel denen binlerce yaşayan bir organizmadır mantarlar. Ağaç kökleriyle birarada varolurlar. Hele bir de  toprak altı mantarları var ki, meyveleri / yumruları da toprağın altında olanlar, onlar ağaç toplumlarıyla müthiş bir birlik içindedirler. Hangi bireyin neye ihtiyacı varsa, artık magnezyum, demir ne gerekiyorsa, onu topraktan dönüştürüp o ağaç bireye sunarlar. Mantar âleminin ana gövdesi olan misel çok uzun ömürlü olmakla beraber fiziksel olarak dağıtırsanız, toprağı alt üst ederseniz, o değerli misel dokusunu kaybedersiniz.  

Toprak orman ekosistemlerinde çok zengin ve besleyicidir. Organik ve inorganik tüm maddeler toprakta birikir, dönüşür ve canlıların kullanımına uygun hale gelir. Toprak suyu tutar, kökleri destekler. Küçük memeliler toprağı işler. Sıkışmış toprağı tünellerle açarlar, havalandırırlar.

Kuşlar ormandan hem beslenir hem de ormanın varlığını sürdürmesine katkı verirler.

Orman ekosistemi ve oluşturduğu toprak tabakası suyun döngüsü için vazgeçilmez bir sünger tabakasıdır. 

Yağmur veya kar olarak yağan su ağaçların yapraklarına ve toprağa ulaşır. (Bir ormandaki ağaçların üst örtüsünün yüzey genişliğinin, yağmurun yağdığı, suyun temas ve nüfuz ettiği yüzeyin orman zemininin üç katı olduğu söyleniyor). Bitki gövdelerine ve toprağa ulaşan su yavaşlar, ağır ağır süzülür. Hemen ilk temas ettiklerinin su ihtiyacını karşılar. Fazlası yavaş yavaş yeraltına iner. Yeraltı suyu en temiz, en nitelikli sudur. filtrelenmesi tamamlandığında ve uygun topoğrafik yolu bulduğunda kaynak olarak yeryüzüne çıkar. "Kaynak", adı üstünde yaşam kaynağı.. 

Orman ekosistemi tüm bu ilişkilerle bulundukları bölgede iklimi etkiler ve yerel olarak daha ılıman, daha rutubetli ve yaşama uygun bir iklim yaratır.

Orman ekosistemi ile ilgili söylenebilecek çok şey var. Burada yazılabileceklerden, benim bilgi dağarcığımdan ve algı sınırlarımdan çok daha fazla. Ama belki de en önemlisi, halen çok az biliniyor olması. Aslında tüm doğal sistemler gibi sadece görünür, gözlemlenebilir kısımlarına dair bilgilerimiz var. Sürekli yeni şeyler öğreniliyor, belgelenebiliyor. Yani orman ekosistemine ya da doğal olarak varlığını sürdürmekte olan herhangi bir ekosisteme dışarıdan bir şey yaptığımızda hoyratlığımızın ölçüsünü bile anlamadığımızı düşünüyorum.

Ve siz, ağaç kesildiği zaman sayı üzerinden bir hesap vermeye çalışıyosunuz. "Daha fazlasını dikeriz!"..  Bin ağaç.. Nedir ki? Biz on bin ağaç dikeriz! 

Ağaç kesildiği zaman, yokedilen orman sisteminin bütünüdür. Kesilen ağaçların sayısı ile bundan sözedilemez. Her orman ekosisteminin büyüklüğünden bağımsız olarak bulundukları daha geniş çevreye kendilerine özgü eşsiz katkıları vardır.

Ama illâ ölçüye vurmak gerekiyorsa, en azından alan ile sözedin.. 100 hektar mesela.. Nasıl bir büyüklüktür? Bunu düşünün.. 1.000.000 m2... Burada nasıl bir yaşayan sistem olabilir, bundan kimler etkilenebilir? Hangi canlı türleri besin bulamaz? Orman yokolursa suya ne olur? Toprağa ne olur? Havaya, suya.. Ya bize ne olur?

Okuyan, yazan, haber üreten paylaşan herkes, lütfen sayı ile ağaçtan sözedilerek tahribatın önemsiz olduğu algısının yaratılmasına izin vermeyin.

Yokedilen bütün bir sistemdir, üç beş ağaç değil..

Öneri Kaynaklar

Barutçiyan, Jilber; Türkiye'nin Mantarları 1, Oğlak Yayıncılık, İstanbul, 2012

Çepel, Prof. Dr. Necmettin; video Orman Ekosistemi, 2011

 
Ülgen, H. ve U. Zeydanlı, ed. 2008. Orman ve Biyolojik Çeşitlilik. Doğa Koruma Merkezi. Ankara. http://eski.dkm.org.tr/tr/orman_icindekiler.html (13.12.2014)